STRESZCZENIE OPISU WPŁYWU

Badania prowadzone w Zakładzie pedagogiki koncentrują się wokół tematu badawczego jakim jest gotowość szkolna dzieci, którą tworzą szczegółowe umiejętności szkolne, fizyczne, społeczne i emocjonalne. Są odpowiedzią  na oczekiwania nauczycieli, władz samorządowych, dzieci, uczniów i rodziców. Kluczowym celem edukacji przedszkolnej jest wszechstronny rozwój dziecka i osiągnięcie przez nie gotowości szkolnej na optymalnym poziomie, która umożliwi udany start szkolny i radzenie sobie w szkole. Wyniki badań dostarczyły organom prowadzącym-samorządom miast strategicznej wiedzy w planowaniu liczby oddziałów przedszkolnych i w podejmowaniu działań organizacyjnych, a nauczycielom placówek oświatowych w podjęciu ukierunkowanych działań metodycznych w stosunku do tych dzieci, u których stwierdzono niski poziomem umiejętności, a nawet deficyty edukacyjne. Wymagały one opracowania i podjęcia działań interwencyjnych. Kluczową wartością badań była ich realizacja w naturalnym środowisku przedszkolnym i rzetelność, co wpłynęło na ich uznanie przez środowisko nauczycielskie oraz wykorzystanie w praktyce pedagogicznej rekomendacji i wniosków.

CHARAKTERYSTYKA GŁÓWNYCH WNIOSKÓW Z BADAŃ NAUKOWYCH

Otwarcie Uczelni PSW na podmioty z sektora społecznego zaowocowało rozpoznaniem potrzeb w zakresie doskonalenia zawodowego lub zdobyciem nowych kwalifikacji zawodowych uwarunkowanych potrzebą przekwalifikowania się niektórych pracowników oświaty z terenu miasta Biała Podlaska, powiatu bialskiego, radzyńskiego, parczewskiego i in. w woj. lubelskim. Odpowiedzią ze strony Uczelni było opracowanie kilku projektów i pozyskanie na ich realizację funduszy z EFS oraz i ich zrealizowanie  w okresie 2009-2012. Kluczowe  projekty edukacyjne składające się na realizację tych potrzeb zrealizowane przez PSW to:,
1. „Wychowanie przedszkolne – studia podyplomowe dla nauczycieli”, projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytet IX, Działanie 9.4., na podstawie umowy o dofinansowanie nr 155 POKL.09.04.00-06-002/08-00, zrealizowany w latach: 2009-2010. Efekty: nauczyciele zdobyli nowe kwalifikacje zawodowe, uprawnienia do wykonywania zawodu nauczyciela wychowania przedszkolnego, w związku z tym  niektórzy przekwalifikowali się, co uchroniło ich przed zwolnieniem.
2. ,,Edukacja wczesnoszkolna z podstawami logopedii”, projekt sfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Priorytet IX, Działanie 9.4.,na podstawie umowy o dofinansowanie nr 424/POKL.09.04.00-06-020/10-00, zrealizowany w latach: 2011-2012. Efekty: nauczyciele zdobyli nowe kwalifikacje: uprawnienia do wykonywania zawodu nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej  (klasy I-III szkoły podstawowej) i  dodatkowe umiejętności w zakresie prowadzenia zajęć logopedycznych, co powiększyło ich zakres kompetencji zawodowych i uchroniło niektórych przed zwolnieniem.

Oprócz udziału w projektach Zakład Pedagogiki współpracuje z otoczeniem społeczno-gospodarczym, w tym szczególnie ze środowiskiem oświatowym, tj. organami prowadzącymi placówki oświatowe, dyrektorami szkół, nauczycielami, rodzicami dzieci i uczniów z przedszkoli oraz szkół poprzez adresowane do nich organizowane konferencje, szkolenia, warsztaty i kursy. Kolejna formą współpracy w zakresie naukowo-dydaktycznym jest systematyczna współpraca z niektórymi podmiotami w charakterze interesariuszy zewnętrznych, którzy mają wpływ m.in. na program nauczania kierunku Pedagogika, organizację praktyk zawodowych, realizację niektórych tematów badawczych w terenie. Wymienione formy współpracy Zakładu pedagogiki z otoczeniem społeczno-gospodarczym sformalizowano poprzez podpisanie porozumień o współpracy naukowo-dydaktycznej i organizacyjnej pomiędzy Uczelnią PSW a jednostkami samorządowymi. Od strony praktycznej wykładowcy i studenci systematycznie odwiedzają placówki oświatowe, prowadzą zajęcia dydaktyczno-wychowawcze z dziećmi i uczniami, organizują uroczystości kulturalne i konkursy, wspólnie z nauczycielami opracowują i realizują plany badawcze. Podane przykłady sprzyjają współpracy z placówkami oświatowymi w zakresie prowadzenia działań naukowych [1] i [2].

Badania w zakresie gotowości szkolnej

Otwarcie Zakładu pedagogiki na współpracę z otoczeniem społeczno-gospodarczym sprawiło, że samorządy-organy prowadzące szkoły i przedszkola doceniły wagę prowadzonych badań wśród dzieci w wieku 5-6 lat uczęszczających do przedszkoli, aby pomóc rodzicom w podjęciu decyzji wyboru ,,szkoła czy przedszkole”. Zbadanie poziomu umiejętności dzieci koniecznych do podjęcia nauki szkolnej, a także zdiagnozowanie w przypadku niektórych dzieci deficytów pomogło rodzicom w podjęciu decyzji, czy dziecko w wieku 6 lat może iść do szkoły podstawowej, czy powinno zostać jeszcze na jeden rok w przedszkolu. Z drugiej strony wyniki badań dostarczyły kluczowej wiedzy samorządom w zaplanowaniu utworzenia liczby oddziałów i organizacji placówek przedszkolnych. Pierwsze badania z tego tematu badawczego przeprowadzono na rzecz Burmistrza Miasta Międzyrzec Podlaski w 2013 roku [S3].

W 2014 roku przeprowadzono badania z tematu gotowości szkolnej, ale w szerszym zakresie, tj. ze względu na zastosowanie profesjonalnego (standaryzowanego) narzędzia badawczego wykorzystującego cztery podskale gotowości szkolnej (podskala umiejętności szkolne, fizyczne, społeczne i emocjonalne) oraz ze względu na zwiększoną liczbę udziału przedszkoli. Badania zrealizowano w 9 placówkach przedszkolnych, których głównym celem było zbadanie gotowości szkolonej dzieci pięcioletnich i sześcioletnich oraz przeanalizowanie uzyskanych wyników z uwzględnieniem wielu czynników społeczno-demograficznych i biologicznych. Opracowane wyniki badań w formie opublikowanego raportu pt. ,,Gotowość szkolna dzieci wyniki badań z wybranych przedszkoli z terenu Białej Podlaskiej” przekazano organowi prowadzącemu i dyrektorom placówek przedszkolnych biorącym udział w badaniach. Raport posłużył dyrekcji i nauczycielom do pracy metodycznej z dziećmi w zakresie kształtowania umiejętności szkolnych, takich jak: umiejętności czytania, pisania, matematyczne (arytmetyczne, geometryczne), umiejętności społeczne, komunikacyjne, samoobsługowe, higieniczne, zdrowotne, sprawności fizycznej, koniecznych do osiągnięcia gotowości szkolnej. Stwierdzono potrzebę organizowania zajęć integracyjnych w grupach przedszkolnych, aby wzmocnić więzi społeczne, rozwijać umiejętności  społeczne, komunikacyjne, hamować zaobserwowane symptomy niektórych rodzajów agresji. U niektórych dzieci zdiagnozowano niski poziom umiejętności, a nawet deficyty, które wymagały opracowania działań interwencyjnych o charakterze zindywidualizowanym, aby zapobiec ich pogłębianiu. Mocną stroną wymienionych badań był obiektywizm i rzetelność, ze względu na zastosowane profesjonalne narzędzie badawcze i przeprowadzenie badań w środowisku naturalnym dziecka, czyli przedszkolu, który został doceniony zarówno przez rodziców, jak i nauczycieli [4].

Badania w zakresie gotowości szkolnej- diagnozowanie poziomu aktywności ruchowej

Na podstawie analizy wyników badań w zakresie  gotowości szkolnej, szczególnie pod kątem szczegółowych umiejętności dzieci zaobserwowano dość znaczące zróżnicowanie dzieci przedszkolnych w zakresie poziomu ich aktywności ruchowej. To skłoniło zespół badawczy do opracowania kolejnej koncepcji badań i podjęcia działań w celu poznania rzeczywistego poziomu aktywności ruchowej dzieci w czasie spędzonym w przedszkolu, zarówno w roku szkolnym, jak i w czasie wakacyjnym. Potrzeba określenia poziomu aktywności ruchowej dziecka w przedszkolu wynika z faktu, że dziecko przebywa w przedszkolu nawet 9-10 godzin dziennie. Z drugiej strony niektóre badania dowodzą, że dzieci w wieku 4-6 lat, po powrocie z przedszkola, w większości spędzają czas w domu w sposób fizycznie bierny, np. przed komputerem. W okresie dzieciństwa, kiedy dzieci przyswajają wartości, uczą się norm i zachowań, utrwalanie biernych form spędzania czasu wolnego może negatywnie wpływać na kształtowanie postaw aktywnych – promujących zdrowie. Utrwalone w tym okresie rozwoju postawy dzieci niesprzyjające aktywności ruchowej będą niekorzystnie wpływać nawet na okres dorosłości. Systematyczna aktywność fizyczna jest jednym z najważniejszych czynników korzystnie wpływających na niemal wszystkie procesy metaboliczne i stan zdrowia w każdej fazie życia człowieka. W wieku przedszkolnym następuje intensywny rozwój tkanki kostnej i mięśniowej, dojrzewa układ nerwowy, ma miejsce ostatni etap unerwienia grup mięśniowych. Wiek między czwartym a szóstym rokiem życia dziecka charakteryzuje się dużą dynamiką rozwoju motorycznego, dlatego często nazywany jest „złotym okresem dla rozwoju motoryczności”. Dlatego ważne jest, aby od najmłodszych lat dzieci właściwie rozwijały swoje zainteresowania, umiejętności i postawy preferujące różne formy aktywności ruchowej, do czego zobowiązani są nie tylko nauczyciele w przedszkolu, ale i rodzice.

Badania oparte na metodach pomiaru poziomu aktywności ruchowej dzieci w wieku przedszkolnym przeprowadzono w 2017 r. za pomocą specjalnych urządzeń zwanych actigraphami (polska nazwa akcelerometry) wśród dzieci w wieku 4-6 lat (N=204) w przedszkolach na terenie miasta Biała Podlaska i w powiecie bialskim w różnych typach przedszkoli i z uwzględnieniem różnych czynników społeczno-demograficznych. Po analizie pozyskanych danych opracowane rekomendacje udostępniono przedszkolom.

Wnioski z przeprowadzonych badań:
-Zdecydowanie lepsze warunki materialne mają przedszkola miejskie, które posiadają m.in. salę gimnastyczną. Dzięki temu zajęcia odbywają się regularnie, niezależnie od pogody. Dzieci chętnie biorą w nich udział i ćwiczą w odpowiednich strojach sportowych, co kształtuje prawidłowe nawyki. Stwierdzono, że poziom aktywności fizycznej dzieci z przedszkoli miejskich był wyższy w porównaniu z poziomem aktywności fizycznej dzieci uczęszczających do przedszkoli na wsi.
– Zajęcia z aktywności ruchowej w niektórych przedszkolach odbywały się w salach przedszkolnych, które nie są wyposażone w specjalistyczny sprzęt i dysponują ograniczoną przestrzenią do ćwiczeń, co w praktyce powoduje, że dzieci wykonują inne ćwiczenia fizyczne, na co zwracają uwagę specjaliści w zakresu wychowania fizycznego dziecka.
– Nie stwierdzono różnic w poziomie aktywności ruchowej dzieci uwarunkowanych płcią. Zarówno u dziewczynek, jak  i chłopców poziom aktywności był zróżnicowany.
– Na organizację zajęć z aktywności ruchowej dzieci wpływa istotny czynnik, czyli dodatkowe kwalifikacje nauczycieli wychowania przedszkolnego z wychowania fizycznego. Okazało się, że w badanych placówkach tylko nieliczni nauczyciele mają kwalifikacje do prowadzenia takich zajęć.

Na podstawie analizy wyników badań opracowano rekomendacje, które przekazano przedszkolom biorącym udział w badaniach. Rekomendacje miały charakter zindywidualizowany w stosunku do przedszkoli, ponieważ uwzględniały specyfikę wyników danego przedszkola. Np. w rekomendacji skierowanej do Przedszkola Samorządowego nr 16 zwrócono uwagę na włączanie rodziców do organizowania dzieciom zajęć z aktywności ruchowej [S1].

Analogiczne rekomendacje przekazano  Niepublicznemu Przedszkolu ,,AKADEMIA UŚMIECHU” w Międzyrzecu Podlaskim. Zarekomendowano opracowanie przez zespół nauczycieli kilku działań pedagogicznych ukierunkowanych na ćwiczenia jakościowe z dzieckiem w czasie spędzonym w przedszkolu [S3].

Diagnoza poziomu aktywności ruchowej w czasie pracy szkół podstawowych w okresie pandemii

We wrześniu i październiku 2020 roku zrealizowano badania pt. ,,Diagnoza aktywności ruchowej uczniów klas I-III szkoły podstawowej w czasie spędzonym w szkole”. Celem badań było zbadanie poziomu aktywności ruchowej dzieci, które nie są już przedszkolakami a uczniami oraz sprawdzenie czy realizowany plan zajęć szkolnych sprzyja uzyskaniu optymalnego poziomu aktywności ruchowej w szkole. Ze względu na sytuację, że badania prowadzono w czasie pandemii spowodowanej COVID-19, analiza wpływu tego czynnika na organizację zajęć ruchowych w szkole była konieczne i jak się okazało miała kluczowe znaczenie badawcze. Warunki pandemii ograniczyły przeprowadzenie badań w kilku szkołach. Opublikowane wnioski i rekomendacje w czasopiśmie polskim i angielskim spotkały się z dużym zainteresowaniem (Education 3-13 International Journal of Primary, Elementary and Early Years Education, Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce, Early Child Development and Care, Economic and Regional Studies).Opracowane rekomendacje z badań w pierwszej kolejności przekazano szkołom biorącym udział w badaniach. Wnioski: 1) Istnieje potrzeba przeprowadzenia modyfikacji  dotychczas realizowanych planów pracy szkół podstawowych w klasach I-III, szczególnie w zakresie wykorzystania posiadanej  bazy sportowej z zastosowaniem reżimu sanitarnego, a także  opracowania nowej formuły  zajęć na  otwartych przestrzeniach  w celu zwiększenia zajęć z aktywności ruchowej. 2) W związku z obowiązującymi przepisami prawa oświatowego w Polsce i z aktualnym stanem faktycznym, głównym kreatorem zajęć z aktywności ruchowej w klasach I-III są nauczyciele edukacji wczesnoszkolnej, dlatego należy podjąć działania pomocowe skierowane bezpośrednio do nich. Pomoc głównie powinna dotyczyć doskonalenia kompetencji metodycznych związanych  z prowadzeniem atrakcyjnych i dostosowanych do warunków w czasie pandemii  zajęć z aktywności fizycznej, a także treningu  kompetencji personalnych dotyczących umiejętności motywowania uczniów do większej aktywności fizycznej. 3) Praca w szkole w sytuacji pandemii COVID-19 postawiła przed nauczycielami wiele nowych wyzwań. Nauczyciele szczególnie powinni zintensyfikować prowadzenie obserwacji dzieci, ich zachowań, oznak niepokoju, stresu i podejmować działania motywujące, aby zapobiec wystąpieniu ewentualnych zagrożeń. 4) Należy podjąć działania edukacyjne skierowane do rodziców i przekonywać ich do tego, by zachęcali swoje dzieci do wykonywania zadań z wychowania fizycznego i spędzali z nimi czas wolny [7].

Badania w zakresie gotowości szkolnej – Diagnoza rozwoju dziecka w zakresie postrzegania

Integralna częścią w diagnozie gotowości szkolnej są umiejętności  matematyczne. Poznanie poziomu poprawności postrzegania przez dzieci 5-letnie i 6-letnie obiektów graficznych (płaskich figur geometrycznych) oraz wyodrębniania elementów z całości niezbędnych w nauce w klasie I szkoły podstawowej. Określenie różnic w poziomie poprawności postrzegania badanej grupy dzieci w zależności od typu przedszkola, lokalizacji przedszkola (miasto, wieś)  i miejsca zamieszkania, płci, wieku, liczby dzieci w grupie przedszkolnej i inne. W badaniach wykorzystano nowoczesne technologie diagnostyczne- okulograf stacjonarny Eye Tracker Glasses rejestrujący dane z częstotliwością pomiarów 250 Hz. To nowoczesne narzędzie posiada specjalny system pomiarowy, który śledzi i zapisuje obraz, w jakiej kolejności oraz w jakim tempie patrzy badana osoba. Dzięki właściwościom tego urządzenia policzono średni czas udzielania odpowiedzi od momentu wyświetlenia obrazu do momentu udzielenia odpowiedzi na poszczególne zadanie. To sprawiło, że przeprowadzona diagnoza była bardzo dokładna. Dzieci, które znały figury geometryczne potrafiły szybko skierować wzrok na daną figurę i wyodrębnić ją z obrazu. W przypadku dzieci z niskim poziomem umiejętności geometrycznych stwierdzono długi czas rozpoznawania figur geometrycznych i błędne odpowiedzi, a nawet ich brak. Badania zrealizowano w Pracowni psychomotoryki w Regionalnym Ośrodku Badań i Rozwoju z AWF w Białej Podlaskiej w 2018 r. Zespół badawczy z Zakładu pedagogiki opracował koncepcji i metodykę badań, organizację badań, przeprowadzenie badań i analizę wyników badań. Natomiast strona AWF w ramach współpracy międzyuczelnianej zapewniła sprzęt (okulograf stacjonarny Eye Tracker Glasses)  i Pracownię psychomotoryki do przeprowadzenia badań oraz pomoc technika do obsługi tego sprzętu. Nauczyciele z przedszkoli uczestniczyli w badaniach zapewniając opiekę i bezpieczeństwo dzieciom. Kluczowe wnioski i rekomendacje udostępnione przedszkolom:
– Badania pokazały, że  umiejętności matematyczne  w zakresie geometrii zdiagnozowane wśród dzieci były na różnym poziomie.
– Istotnym czynnikiem kształtującym umiejętności spostrzegania figur geometrycznych jest nie płeć dziecka ale czas trwania edukacji przedszkolnej.
– Dzieci z dłuższym okresem edukacji przedszkolnej osiągały wyższe wyniki.
– Zarekomendowano w stosunku do tej grupy dzieci, których wyniki były niezadawalające opracowanie i wdrożenie wsparcia metodycznego ze strony nauczycieli, którzy bezpośrednio pracują z dziećmi. 
– Zdiagnozowanie, już na etapie edukacji przedszkolnej, niezadowalających osiągnięć z geometrii u niektórych dzieci, powinno być ważnym sygnałem dla  nauczycieli, szczególnie w zakresie refleksji nad stosowanymi metodami przy realizacji Podstawy programowej. Jest  to praktyczna wskazówka do indywidualizowania ćwiczeń skupiających się na rozwoju potencjału umysłowego dziecka [8, 9].

CHARAKTERYSTYKA ROLI  PODMIOTU  W OSIĄGNIĘCIU  EFEKTÓW  DZIAŁALNOŚCI  NAUKOWEJ

Skład zespołu badawczego: dr Stanisława Nazaruk- koordynator badań, członkowie: dr Joanna Marchel, dr Joanna Waszczuk i dr Helena Konowaluk-Nikitin.

Badania w zakresie gotowości szkolnej pokazały lukę w diagnozowaniu umiejętności społecznych dzieci w wieku przedszkolnym ze względu na brak profesjonalnego narzędzia służącego do diagnozy umiejętności społecznych dzieci w wieku 5-9 lat na polskim rynku. Takiego narzędzia, które będą mogli stosować nauczyciele jako pierwsi diagności i pedagodzy szkolni na stan obecny nie ma w Polsce. Istniejące narzędzia do diagnozy funkcjonowania społeczno-emocjonalnego dziecka przeznaczone są dla psychologów, co utrudnia ich dostępność i wczesne podejmowanie działań interwencyjnych w przypadku zaobserwowania trudności u dzieci w funkcjonowaniu społecznym. Wyniki raportu z diagnozy gotowości szkolnej i  rozmowy z nauczycielami przedszkoli potwierdziły potrzebę opracowania profesjonalnego narzędzia do szczegółowej oceny umiejętności społecznych dzieci. Zespół badawczy w składzie: dr Stanisława Nazaruk i dr Joanna Marchel, który zajmował się wymienioną tematyka badawczą  opracował narzędzie badawcze o nazwie: ,,ARKUSZ UMIEJETNOŚCI SPOŁECZNYCH DZIECI W WIEKU 5-9 LAT”, służące do diagnozowania  umiejętności społecznych dzieci w grupie wiekowej 5-9 lat w  celu monitorowania rozwoju dziecka, a w  przypadku zbadania deficytów, czy niskiego poziomu rozwoju społecznego podjęcie natychmiastowych interwencji pedagogiczno-psychologicznych.
Krótki opis narzędzia: Arkusz umiejętności społecznych dzieci w wieku 5-9 lat jako narzędzie zawiera 5 podskal: A, B, C, D, E. W każdej skali umieszczono szczegółowe umiejętności zapisane w formie zdań twierdzących o jednoznacznym pozytywnym znaczeniu [10].
Szczegóły opisu wymienionego narzędzia znajdują się w rekomendacji opisanej przez dr hab. Annę Klim-Klimaszewską –specjalistę z wychowania przedszkolnego w Polsce [11].
Narzędzie autorstwa S. Nazaruk i J. Marchel zostało udostępnione przedszkolom, poradniom psychologiczno-pedagogicznym i szkołom podstawowym – klasy I-III. Potwierdzenie w formie oświadczenia Prezesa Zarządu Stowarzyszenia Pomocy Psychologicznej i Rozwoju LUSTRO z Gminy Biała Podlaska [S2].

---

• 

•